غلظت ویتامین D سرمی و شاخص‌های آنتروپومتریک چاقی در بزرگسالان بدون یا با مصرف دوز پایین استاتین

با این حال، با توجه به اهمیت این ریزمغذی در عملکرد قلبی-عروقی، کنترل رشد سلولی و سیستم ایمنی، کمبود ویتامین D اخیراً به عنوان یکی از عوامل خطر مرگ‌ومیر ناشی از بیماری‌های قلبی-عروقی و سرطان معرفی شده است. سایر شرایط مرتبط با سطوح پایین ویتامین D در سرم شامل سندرم متابولیک و چاقی، اختلالات خودایمنی، مقاومت به انسولین و دیابت، زوال عقل و سپسیس هستند. نکته قابل توجه این است که کمبود ویتامین D به راحتی قابل تشخیص و جایگزینی است.

چاقی یک بیماری قابل پیشگیری است که به دلیل اثرات اجتماعی، اقتصادی و روان‌شناختی قابل توجه، نیازمند توجه بیشتری در میان مسائل بهداشتی دارد. علاوه بر زمینه‌های ژنتیکی، این وضعیت همچنان به دلیل سبک زندگی کم‌تحرک و برنامه‌های غذایی نامناسب در نظر گرفته می‌شود. چاقی با ناهنجاری‌های مختلفی مانند افزایش فشار خون، قند خون بالا، چربی اضافی در ناحیه شکم و نمایه‌های غیرطبیعی لیپیدی همراه است که می‌تواند منجر به عوارض بیشتری مانند دیابت، بیماری‌های قلبی-عروقی و مرگ زودرس شود. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) شیوع چاقی را در میان بزرگسالان ایالات متحده در سال‌های 2017–2018 معادل 42.4 درصد اعلام کرده‌ است که بیشترین شیوع در جمعیت میانسال دیده می‌شود. بر اساس یک فراتحلیل در ایران در سال 2023، نرخ کلی شیوع اضافه وزن و چاقی نزدیک به 35.09 درصد بود که در گروه‌های سنی مختلف متغیر بود. نرخ اضافه وزن و چاقی در کل جمعیت به ترتیب 20.1 درصد و 13.44 درصد، با نسبت‌های بالاتر در افراد بالای 18 سال (35.26 درصد برای اضافه وزن و 21.38 درصد برای چاقی) و پایین‌تر در کودکان زیر 18 سال (11.71 درصد برای اضافه وزن و 8.08 درصد برای چاقی) بود.

برای تخمین گستره چاقی یا اضافه وزن می‌توان از شاخص‌های آنتروپومتریک متداول مانند شاخص توده بدنی (BMI) و دور کمر استفاده کرد، یا از شاخص‌های جدیدتر که عوامل بیشتری مانند توزیع چربی بدن، ترکیب بدنی و نشانگرهای سلامت متابولیک را در بر می‌گیرند، استفاده کرد. این شاخص‌ها ارزیابی جامع‌تری از چاقی ارائه می‌دهند. اگرچه BMI به طور گسترده برای افراد چاق با خطر بالای سندرم متابولیک استفاده شده، مطالعات اخیر حساسیت پایین تا متوسطی برای تشخیص چاقی گزارش کرده‌اند. به همین دلیل استفاده از ابزارهای بیشتر منطقی به نظر می‌رسد که بتواند توده عضلانی و توده چربی را از هم متمایز کند. چربی احشایی را می‌توان با تکنیک‌هایی مانند تحلیل امپدانس بیوالکتریکی، تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) و سی‌تی‌اسکن (CT) ارزیابی کرد، اگرچه این روش‌ها گران بوده و با خطراتی مانند تابش اشعه همراه هستند. استفاده از شاخص‌های جدیدتر مانند شاخص شکل بدن (BSI) که بر اساس دور کمر و با تعدیل قد و وزن محاسبه می‌شود، در پیش‌بینی خطر مرگ و میر مستقل از BMI بهتر عمل می‌کند. شاخص تجمع چربی (LAP) نیز شاخص جدیدی برای ارزیابی توده چربی بدن با استفاده از دور کمر و غلظت TG است، و شاخص چربی احشایی (VAI) به عنوان یک عامل جنسیت‌محور برای پیش‌بینی سندرم متابولیک استفاده می‌شود.

بررسی سیستماتیک و فراتحلیل 23 مطالعه مشاهده‌ای نشان داد که شیوع کمبود ویتامین D در بزرگسالان چاق 35 درصد بیشتر از گروه با وزن طبیعی مستقل از سن، سطح ویتامین یا محل مطالعه بود. مطالعه‌ای در عمان ارتباط بین سطح سرمی ویتامین D و BMI را نشان داد، اما نسبت دور کمر به دور باسن (WHR) را به عنوان پیش‌بینی‌کننده کمبود ویتامین D معرفی کرد. در مطالعه‌ای در نیوزیلند، سطح پایین ویتامین D3 سرمی به صورت معکوس با وزن و BMI مرتبط بود، اما ارتباطی با توده چربی نداشت. مطالعات دیگر ارتباط معکوس بین سطح ویتامین D و BMI، دور کمر و LAP را با توانایی پیش‌بینی خوب در بیماران دیابتی نوع 2 گزارش کردند.

با توجه به نتایج متناقض گزارش‌شده و تعداد محدود مطالعات بر روی شاخص‌های جدید، هاله اشرف و همکاران مطالعه‌ای با هدف بررسی طیف گسترده‌ای از شاخص‌های آنتروپومتریک و روشن‌سازی ارتباط بین سطح سرمی ویتامین D و شاخص‌های آنتروپومتریک با توجه به وابستگی به قومیت و موقعیت جغرافیایی انجام دادند.

در مجموع 947 نفر که به کلینیک قلب ارجاع داده شده بودند و یا از استاتین استفاده نکرده یا دوز پایین استاتین مصرف می‌کردند، از طریق یک مطالعه مقطعی ارزیابی شدند. اطلاعات دموگرافیک، شاخص‌های آنتروپومتریک و آزمایش‌های بیوشیمیایی با استفاده از یک چک‌لیست جمع‌آوری شد. برای تحلیل داده‌ها از مدل‌سازی رگرسیون چندمتغیره و سطح زیر منحنی مشخصه عملکرد گیرنده (ROC) استفاده گردید.

نتایج این مطالعه که در مجله Journal of Health, Population and Nutrition  در سال 2024 به چاپ رسید نشان داد که در میان شاخص‌های جدید، شاخص گردی بدن (BRI) قوی‌ترین همبستگی را با سطح سرمی ویتامین D در هر دو جنس دارد. از میان شاخص‌های متداول، دور کمر (WC) در گروه مردان و زنان قوی‌ترین ارتباط را داشت. بر اساس مدل تعدیل‌شده با عوامل مخدوش‌کننده، بالاترین نسبت شانس (OR) برای کمبود ویتامین D مربوط به نسبت دور کمر به قد (WHtR) در زنان بود. هیچ‌کدام از شاخص‌ها در مردان کمبود ویتامین D را به طور معنی‌دار پیش‌بینی نکردند. غلظت ویتامین D برابر با 4.55 نانوگرم در میلی‌لیتر به عنوان نقطه برش بر اساس وضعیت سندرم متابولیک تعیین شد.

بر اساس این مطالعه قوی‌ترین ارتباط با سطح سرمی ویتامین D در هر دو جنس در میان شاخص‌های جدید برای BRI مشاهده شد. علاوه بر این، WHtR به طور مستقل از عوامل مخدوش‌کننده، کمبود ویتامین D را در میان زنان پیش‌بینی کرد.