یافته‌هایی از یک مطالعه ملی
الگوهای چاقی عمومی و شکمی و ارتباط آن‌ها با کنترل فشار خون در جمعیت مبتلا به فشار خون ایران
بیماری‌های غیرواگیر، به‌ویژه بیماری‌های قلبی‌عروقی، علت اصلی مرگ‌ومیر در سراسر جهان هستند و فشار خون بالا و هایپرکلسترولمی از عوامل خطر مهم محسوب می‌شوند. همزمانی چاقی و فشار خون بالا، که هر دو از عوامل خطر مستقل بیماری‌های قلبی‌عروقی هستند، یک مسئله جهانی رو به افزایش است. الگوهای مختلف چاقی، به‌ویژه چاقی عمومی و شکمی، ارتباط قوی با ایجاد و تشدید فشار خون بالا دارند. چاقی که به دلیل افزایش سریع و گسترده خود به‌عنوان یک معضل جهانی شناخته می‌شود، نگرانی‌های عمده‌ای در زمینه سلامت عمومی در سراسر جهان ایجاد کرده است.
در ایران، افزایش قابل‌توجهی در شیوع چاقی عمومی و شکمی مشاهده شده است. داده‌های ملی نشان می‌دهند که شیوع وزن طبیعی، اضافه‌وزن/چاقی و چاقی از ۳۶.۷٪، ۵۹.۳٪ و ۲۲.۷٪ در سال ۲۰۱۶ به ۳۳.۶٪، ۶۳٪ و ۲۵٪ در سال ۲۰۲۱ تغییر کرده است. این تغییر، افزایش بار اضافه‌وزن و چاقی در جمعیت را نشان می‌دهد. علاوه بر این، مطالعات طولی روند افزایشی در میانگین شاخص توده بدنی و دور کمر را در جمعیت ایرانی از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۲۱ نشان داده‌اند. این روند نیاز به استراتژی‌های مدیریت هدفمند چاقی را برای کاهش تأثیر آن بر سلامت عمومی برجسته می‌کند.
چاقی شکمی و به‌ویژه چاقی ترکیبی (چاقی عمومی و شکمی) نگران‌کننده هستند زیرا با خطر بسیار بالای فشار خون بالا مرتبط هستند. از سوی دیگر، در ایران، شیوع فشار خون بالا به‌طور مداوم افزایش یافته است. بررسی سال ۲۰۲۱ در مورد رویکرد تدریجی به پایش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر نشان داد که شیوع فشار خون بالا در میان بزرگسالان ایرانی از ۲۹.۹٪ در سال ۲۰۱۷ به ۳۲٪ در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است. این بررسی که برای ارزیابی عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر در سطوح ملی و فراملی طراحی شده است، ابزار ارزشمندی برای درک روندهای چاقی و فشار خون بالا در ایران ارائه می‌دهد و پایه‌ای برای مداخلات مؤثر در حوزه سلامت عمومی فراهم می‌کند.
علاوه بر این، چاقی شکمی، به‌ویژه، عملکرد ایمنی و غدد درون‌ریز را مختل کرده و خطر فشار خون بالا کنترل‌نشده را افزایش می‌دهد. یک متاآنالیز دوز-پاسخ با استفاده از شاخص توده بدنی، دور کمر و نسبت دور کمر به دور باسن - شاخص‌های کلیدی چربی شکمی - نشان داده است که همبستگی خطی بین الگوهای مختلف چاقی و فشار خون بالا وجود دارد. این رابطه بر اهمیت استفاده از این اندازه‌گیری‌ها برای درک پیچیدگی‌های چاقی و فشار خون بالا تأکید دارد.
کنترل و حفظ فشار خون یک نگرانی مهم در مراقبت‌های بهداشتی است، به‌ویژه برای بیماران مبتلا به فشار خون بالا که تحت درمان نیستند یا کنترل ضعیفی دارند، زیرا فشار خون بالا کنترل‌نشده به‌طور قابل‌توجهی خطر عوارض را افزایش می‌دهد. مدیریت مؤثر فشار خون بالا برای پیشگیری از پیامدهای نامطلوب ضروری است و فشار خون باید به‌طور مداوم کنترل شود تا خطر رویدادهای قلبی‌عروقی از جمله نارسایی قلبی و سکته مغزی کاهش یابد. با وجود پیشرفت‌های درمانی، کنترل فشار خون بالا همچنان نامطلوب باقی مانده است، به‌طوری که کمتر از نیمی از بیماران مبتلا به فشار خون بالا موفق به حفظ فشار خون مطلوب خود می‌شوند. یک متاآنالیز نشان داد که کمتر از یک سوم افراد مبتلا به فشار خون بالا تشخیص داده شده‌اند و کمتر از یک دهم به کنترل مؤثر فشار خون بالا دست یافته‌اند. یک مطالعه گروهی در تونس که شامل ۲۵٬۸۹۰ بیمار مبتلا به فشار خون بالا بود، نشان داد که اضافه‌وزن و چاقی به‌طور قابل‌توجهی با فشار خون بالا کنترل‌نشده مرتبط هستند و چاقی به‌عنوان یک پیش‌بینی‌کننده مستقل برای فشار خون بالا کنترل‌نشده شناخته شد.
با توجه به افزایش شیوع چاقی و فشار خون بالا در ایران و درک محدود از الگوهای خاص چاقی در میان بیماران مبتلا به فشار خون بالا و کنترل فشار خون بالا، این مطالعه در سال 2025 در مجله‌ی BMC Public Health به چاپ رسید با استفاده از داده‌های بررسی سال ۲۰۲۱ به ارزیابی الگوی شاخص‌های مختلف چاقی و ارتباط آن‌ها با کنترل فشار خون بالا در میان بیماران مبتلا به فشار خون بالا می‌پردازد. با پرداختن به این شکاف‌های پژوهشی، این مطالعه می‌تواند اطلاعات لازم برای مداخلات هدفمندتر در حوزه سلامت عمومی را فراهم کند و استراتژی‌های مدیریت فردی را برای بیماران مبتلا به فشار خون بالا و چاقی بهبود بخشد و در نهایت، به کاهش بار بیماری‌های قلبی‌عروقی و تأثیر اقتصادی آن بر سیستم‌های مراقبت‌های بهداشتی کمک کند.
داده‌های این مطالعه از بررسی ملی ۲۰۲۱ رویکرد تدریجی به پایش عوامل خطر بیماری‌های غیرواگیر در ایران به دست آمده است. شرکت‌کنندگان بر اساس چاقی عمومی (BMI) و الگوهای مختلف چاقی شکمی شامل دور کمر، نسبت دور کمر به باسن و نسبت دور کمر به قد طبقه‌بندی شدند. داده‌ها بر اساس جنسیت، سن و محل سکونت (روستایی و شهری) وزن‌دهی شدند. برای بررسی ارتباط بین الگوهای مختلف چاقی و فشار خون کنترل‌نشده، مدل‌های رگرسیون لجستیک چندمتغیره اجرا شد که در آن متغیرهای دموگرافیک، عوامل سبک زندگی و سابقه اختلالات متابولیک تعدیل شدند.
در مجموع، ۸۶۹۲ فرد بزرگسال مبتلا به فشار خون بالا (۱۸ سال به بالا) از تمامی استان‌های ایران در این مطالعه شرکت کردند. میانگین سنی کل شرکت‌کنندگان ۵۵.۸ سال بود و ۵۵.۶ درصد از آن‌ها زن بودند. شیوع چاقی عمومی در بیماران مبتلا به فشار خون کنترل‌شده و کنترل‌نشده به ترتیب ۳۰.۳ درصد و ۶۹.۸ درصد بود. در مورد چاقی شکمی، شیوع آن در بیماران مبتلا به فشار خون کنترل‌شده و کنترل‌نشده بر اساس دور کمر ۲۹.۸ درصد و ۷۰.۲ درصد، بر اساس نسبت دور کمر به باسن ۲۸.۴ درصد و ۷۱.۶ درصد، و بر اساس نسبت دور کمر به قد ۲۸.۸ درصد و ۷۱.۲ درصد بود.
در مقایسه با وزن طبیعی، افراد کم‌وزن تأثیر قابل‌توجهی بر فشار خون کنترل‌نشده نداشتند، اما افراد دارای اضافه‌وزن ۳۷ درصد و افراد چاق ۴۷ درصد بیشتر در معرض فشار خون کنترل‌نشده بودند. همچنین چاقی شکمی بر اساس دور کمر، نسبت دور کمر به باسن، و نسبت دور کمر به قد خطر فشار خون کنترل‌نشده را بین ۳۰ تا ۴۰ درصد افزایش داد. چاقی عمومی و شکمی هر دو در میان بیماران مبتلا به فشار خون بالا شایع‌تر بوده و ارتباط قوی‌تری با فشار خون کنترل‌نشده دارند. این یافته‌ها بر ضرورت اجرای مداخلات هدفمند توسط ارائه‌دهندگان خدمات بهداشتی برای ترویج تغییرات سبک زندگی سالم به منظور کاهش این عوامل خطر و بهبود مدیریت فشار خون بالا تأکید دارند.
ارسال نظر