شیوع و عوامل تعیین‌کننده مصرف الکل در جمعیت بزرگسال تهران

ایران، کشوری با جمعیتی بیش از ۸۰ میلیون نفر، از زمان انقلاب ۱۹۷۹ مصرف الکل را ممنوع کرده است. در نتیجه، هیچ برنامه رسمی برای آگاهی‌رسانی عمومی درباره خطرات نوشیدن الکل وجود ندارد و مصرف‌کنندگان الکل این ماده را از بازار سیاه تهیه می‌کنند. به همین دلیل، میزان شیوع گزارش‌شده‌ی مصرف الکل در ایران بسیار متغیر است. یک متاآنالیز از مطالعات منتشرشده تا سال ۲۰۲۰ نشان داد که شیوع مصرف الکل در طول زندگی در جمعیت ایرانی بین ۰.۰۳ تا ۶۸٪ متغیر بوده و ناهمگونی قابل‌توجهی داشته است.

تهران، پایتخت ایران و سومین کلان‌شهر بزرگ خاورمیانه، آمار دقیقی از میزان مصرف الکل ندارد. مطالعات انجام‌شده در این شهر عمدتاً بر نمونه‌های کمتر از ۲۰۰۰ نفر، شامل نوجوانان، دانشجویان یا جمعیت‌های جوان متمرکز بوده‌اند. مطالعات جامع‌تر درباره مصرف الکل به‌طور ملی انجام شده و نمونه‌هایی از جمعیت تهران را نیز شامل شده‌اند. برای مثال، مطالعه‌ای که توسط نیکفرجام و همکاران انجام شد، در تمام استان‌های ایران بر روی ۴۰۰ نفر از هر استان صورت گرفت و نشان داد که تهران در میان چهارک بالایی کشور از نظر میزان مصرف الکل قرار دارد. متأسفانه، سایر مطالعات ملی یا چنداستانی آمار دقیقی از میزان مصرف الکل در جمعیت تهران ارائه نمی‌دهند. علاوه بر این، یکی از عواملی که ممکن است میزان مصرف الکل را در سطح کشور کمتر از حد واقعی نشان دهد، انگ اجتماعی ناشی از باورهای مذهبی است. بر همین اساس، این مطالعه که در Clinical and Experimental Medicine-2025 به چاپ رسیده است، شیوع مصرف الکل در جمعیت تهران و عوامل خطر احتمالی مرتبط با آن را بر اساس داده‌های مطالعه کوهورت تهران (TeCS) بررسی کرده است.

این مطالعه شامل داده‌های ۸۴۲۰ فرد ثبت‌شده بین مارس ۲۰۱۶ تا مارس ۲۰۱۹ بود. مصرف الکل به‌عنوان مصرف مادام‌العمر نوشیدنی‌ها و/یا محصولات الکلی تعریف شد. شیوع مصرف الکل با در نظر گرفتن توزیع سنی و جنسی محاسبه شد. همچنین، شیوع وزنی مصرف الکل در هر دو جنس مورد بررسی قرار گرفت. برای تعیین نسبت شانس تعدیل‌شده‌ی عوامل مؤثر بر مصرف الکل، از مدل‌های رگرسیون لجستیک چندمتغیره استفاده شد.

میانگین سنی شرکت‌کنندگان ۵۳.۸ سال بود. شیوع مصرف مادام‌العمر الکل در کل جمعیت ۹.۹٪ برآورد شد. این میزان در زنان ۳.۳٪ و در مردان ۱۶.۶٪ بود. مصرف الکل در هر دو جنس با افزایش سن کاهش نشان داد و در کل جمعیت نیز این کاهش ۱.۷٪ برآورد شد. توزیع جغرافیایی مصرف الکل در تهران نشان داد که شیوع آن در مناطق جنوبی شهر به‌طور معناداری بالاتر بود. عواملی مانند سن پایین‌تر، سطح تحصیلات بالاتر، سیگار کشیدن، مصرف تریاک، دیس‌لیپیدمی، فعالیت بدنی و داشتن اضافه‌وزن با شیوع بالاتر مصرف الکل مرتبط بودند.

شیوع مصرف الکل در تهران قابل‌توجه بوده و از برآوردهای قبلی فراتر می‌رود. سیاست‌گذاران باید با افزایش آگاهی عمومی، به‌ویژه در میان جمعیت جوان، به افزایش میزان مصرف الکل توجه ویژه‌ای داشته باشند.