یک تحلیل آلتمتریک
ارزیابی میزان دیده شدن و مشارکت عمومی در پژوهش‌های پیوند مغز استخوان و سلول‌های بنیادی
پیوند سلول‌های بنیادی خون‌ساز (HSCT) شامل تزریق وریدی سلول‌های بنیادی خون‌ساز برای بازسازی تولید سلول‌های خونی در بیمارانی است که مغز استخوان یا سیستم ایمنی آن‌ها آسیب‌دیده یا معیوب است. پس از حدود ۶۰ سال پژوهش، این روش که در دهه ۱۹۶۰ درمانی ناموفق بود، اکنون به یک روش استاندارد برای درمان بیماری‌های خونی بدخیم و غیر بدخیم تبدیل شده است.
تاکنون نزدیک به ۱.۵ میلیون پیوند در بیش از ۱۵۰۰ مرکز پیوند در سراسر جهان انجام شده است. با وجود پیشرفت‌های قابل توجه در این زمینه، همچنان چالش‌هایی در انتخاب بیماران، رژیم‌های آماده‌سازی و مدیریت عوارض وجود دارد. پژوهش‌های آینده به دنبال بهبود اثربخشی و ایمنی این روش و افزایش دسترسی به آن برای طیف وسیع‌تری از بیماران هستند.
افزایش تعداد انتشارات علمی، استفاده روزافزون از شبکه‌های اجتماعی و انتقال مجلات به بسترهای آنلاین، نیاز به شاخص‌های جدیدی مانند آلتمتریکس را برای ارزیابی تأثیر پژوهش‌ها در شبکه‌های اجتماعی برجسته کرده است. تحولات دیجیتال در انتشار علمی و توسعه اینترنت به عنوان یک پلتفرم اجتماعی، امکان انتشار سریع‌تر و نظارت دقیق‌تر بر پژوهش‌ها را فراهم کرده و روش‌های جدیدی برای ارزیابی خروجی‌های علمی ارائه داده است. برخلاف مجلات علمی سنتی، رسانه‌های اجتماعی امکان مشارکت سریع عمومی و جلب توجه متخصصان پزشکی و عموم مردم را بلافاصله پس از انتشار فراهم می‌کنند. به همین دلیل، ابزارهای آلتمتریکس برای اندازه‌گیری میزان توجه آنلاین به مقالات علمی ایجاد شده‌اند.
شاخص‌های سنتی، مانند تعداد ارجاعات، تأثیر یک مقاله را بر اساس میزان استناد به آن می‌سنجند، اما ارجاعات همیشه منعکس‌کننده کیفیت یا تأثیر گسترده یک مقاله نیستند. علاوه بر این، جمع‌آوری ارجاعات ممکن است سال‌ها طول بکشد و گاهی تحت تأثیر ارجاع به خود یا استراتژی‌های ارجاع‌دهی در مجلات قرار گیرد. در مقابل، نمره توجه آلتمتریکس (AAS) میزان مشارکت آنلاین را از طریق معیارهایی مانند تعداد بازدیدها، اشتراک‌گذاری‌ها و پست‌ها در وبلاگ‌ها، رسانه‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی اندازه‌گیری می‌کند. با توجه به افزایش نیاز جامعه علمی و عموم مردم به محتوای مرتبط و جذاب، آلتمتریکس دید وسیع‌تری از دسترسی و تأثیر پژوهش‌ها در میان مخاطبان ارائه می‌دهد. این شاخص‌ها که بر اساس فناوری‌های وب ۲.۰ ایجاد شده‌اند، به‌طور گسترده‌ای مورد بررسی قرار گرفته‌اند و پیچیدگی و نیاز به پژوهش بیشتر برای درک کامل نقاط قوت و محدودیت‌های آن‌ها مشخص شده است.
این مطالعه به بدنه رو به رشد پژوهش‌ها در زمینه بررسی میزان دیده شدن و مشارکت عمومی در پژوهش‌های پیوند مغز استخوان و سلول‌های بنیادی (BM/SCT) کمک می‌کند. این حوزه که به‌عنوان یک درمان قطعی برای بیماری‌های بدخیم و غیر بدخیم شناخته می‌شود، تاکنون از نظر حضور آنلاین با استفاده از آلتمتریکس مورد بررسی قرار نگرفته است. هدف این پژوهش که در مجله‌ی Heliyon در سال 2025 به چاپ رسیده است پر کردن این خلأ با ارزیابی میزان دیده شدن اجتماعی پژوهش‌های BM/SCT در پلتفرم‌های علمی و عمومی بود. در این مطالعه به‌طور خاص تلاش شده است تا مقالات برجسته را شناسایی، میزان انتشار آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی و وب را ارزیابی و ارتباط احتمالی بین نمره AAS و تعداد ارجاعات سنتی بررسی شود تا دیدگاه‌های جدیدی درباره تأثیر این پژوهش‌های پیشرو ارائه گردد.
این مطالعه مقالات حوزه پیوند مغز استخوان و سلول‌های بنیادی را در یک دوره ده‌ساله (۲۰۱۳ تا ۲۰۲۲) از پایگاه داده Web of Science استخراج کرده است. داده‌ها با استفاده از پایگاه و ابزار Altmetric Explorer جمع‌آوری شدند. پس از بررسی اولیه داده‌ها از نظر کامل بودن و دقت، تحلیل‌های توصیفی، آماری، تحلیل شبکه کتاب‌سنجی و بررسی همپوشانی مقالات، مجلات و مراکز پژوهشی بر اساس نمره توجه آلتمتریکس (AAS) و ارجاعات، با استفاده از نرم‌افزارهای Excel، SPSS، Python، R و VOSviewer انجام شد.
در این مطالعه، ۱۲۹۲۴ مقاله منتشرشده در ۲۹۳ مجله مورد بررسی قرار گرفتند. یافته‌ها نشان داد که ۸۵.۶۷ درصد از مقالات حداقل یک بار در رسانه‌های اجتماعی و ابزارهای مرتبط با آن‌ها ذکر شده‌اند. نمره AAS بین ۰ تا ۱۱۲۵ متغیر بود و میانه این نمره برابر با ۲ بود. بالاترین نمره به مقاله‌ای اختصاص یافت که دیدگاه‌های مهمی درباره پیامدهای بیماران مبتلا به لنفوم سلول B منتشر کرده بود.
ابزارهای اجتماعی فعال که بیشترین ذکر مقالات در آن‌ها صورت گرفته، به ترتیب شامل Mendeley، ایکس (توییتر سابق) و بخش‌های خبری بودند. بیشترین تعداد توییت‌ها، اخبار، پست‌های فیس‌بوک و اسناد سیاستی از سوی کشورهای آمریکا (برای سه مورد اول) و بریتانیا (برای اسناد سیاستی) منتشر شده بود. مرکز سرطان MD Anderson دانشگاه تگزاس بیشترین تعداد ذکر را در شبکه‌های اجتماعی به خود اختصاص داد بود.
نقشه‌های تحلیل شبکه برای مقالات با بالاترین نمره AAS نشان دادند که کلیدواژه "Stem Cell Transplantation" محبوب‌ترین کلیدواژه نویسندگان بود. در سطح مجلات، مجله Blood، در سطح کشور، آمریکا، در سطح مراکز تحقیقاتی، مرکز سرطان Memorial Sloan Kettering و در سطح نویسندگان، Kenneth C. Anderson بیشترین تأثیر را داشتند.
نتایج آزمایش‌ها نشان‌دهنده وجود همبستگی معنادار بین ارجاعات و شاخص‌های آلتمتریکس/AAS بود. با این حال، تفاوت معناداری بین نمرات AAS بر اساس وضعیت دسترسی آزاد مقالات یا چارک مجلات مشاهده نشد.
درصد بالایی از مقالات این حوزه در شبکه‌ها و پلتفرم‌های اجتماعی حضور دارند. مقالاتی که در رسانه‌های اجتماعی ارجاع بیشتری دارند، توجه بیشتری را به خود جلب کرده‌اند. هرچند شاخص‌های سنتی و مبتنی بر وب دیدگاه‌های متفاوتی از تأثیر علمی ارائه می‌دهند، هر یک از این شاخص‌ها اطلاعات ارزشمندی در اختیار می‌گذارند. با این وجود، تحقیقات بیشتری برای بررسی نحوه ترکیب مؤثر این شاخص‌ها جهت ارزیابی جامع‌تر از خروجی‌های علمی مورد نیاز است.
ارسال نظر